Ngành ô tô Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ, kéo theo nhu cầu lớn về linh kiện, phụ tùng từ cơ khí chính xác, thiết kế đến chế tạo. Thế nhưng, yếu tố cốt lõi để tăng cường sức cạnh tranh là nguồn nhân lực tay nghề cao lại đang thiếu trầm trọng, khiến nhiều doanh nghiệp (DN) phụ trợ phải gồng mình duy trì sản xuất.

Nguồn cung chưa đáp ứng

Theo dự báo, đến năm 2025, ngành ô tô Việt Nam cần khoảng 700.000 lao động có tay nghề nhưng tỉ lệ đạt chuẩn hiện chỉ khoảng 30% - 40%, buộc nhiều DN phải đào tạo lại, tốn kém thời gian và chi phí. Một số DN thậm chí phải thuê lao động nước ngoài hoặc đặt hàng qua bên thứ ba, khiến giá thành sản xuất bị đội lên.

Nhiều chuyên gia lao động cho rằng nguyên nhân sâu xa là vì chương trình đào tạo thiên về lý thuyết, thiếu giờ thực hành; cơ sở vật chất lạc hậu; đội ngũ giảng viên ít cập nhật công nghệ mới như CNC, robot, hệ thống tự động hóa. Cùng với đó là tâm lý "chuộng bằng cấp", ít mặn mà với các ngành kỹ thuật, cơ khí - những nghề đòi hỏi kỹ năng cao và làm việc trực tiếp trên dây chuyền.

Hệ quả là nhiều DN khó mở rộng quy mô, chậm đổi mới công nghệ, sản phẩm chưa đạt chuẩn quốc tế và khó tham gia sâu chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc phụ thuộc vào chuyên gia nước ngoài không chỉ làm tăng chi phí mà còn cản trở tiến trình làm chủ công nghệ của DN trong nước.

Số liệu từ Bộ Công Thương cho thấy cả nước hiện có khoảng 300 DN công nghiệp hỗ trợ ô tô, song hơn 90% nhà cung cấp linh kiện lớn thuộc vốn đầu tư nước ngoài. DN trong nước chủ yếu sản xuất các chi tiết thâm dụng lao động, công nghệ đơn giản, chưa đáp ứng yêu cầu khắt khe về chất lượng, mẫu mã và tiến độ.

Ông Đỗ Thế Đăng, Trưởng Phòng Phát triển kinh doanh - Công ty AESC, nhận xét: "Dù môi trường làm việc và thu nhập trong các nhà máy hiện đại đã cải thiện, nhiều bạn trẻ vẫn định kiến rằng ngành công nghiệp là nặng nhọc, lương thấp nên e ngại chọn nghề này". Thực tế, Việt Nam hiện có hàng trăm ngàn lao động cơ khí nhưng thiếu trầm trọng kỹ sư, kỹ thuật viên chất lượng cao.

Ở mảng dịch vụ, nhu cầu tuyển dụng nhân viên chăm sóc, làm đẹp xe chuyên nghiệp cũng đang tăng nhanh nhưng nguồn cung còn hạn chế. Theo ông Đỗ Quang Hạnh, giám đốc điều hành một chuỗi salon chăm sóc ô tô tại TP HCM, nhu cầu tuyển dụng gần như liên tục nhưng ứng viên đạt chuẩn rất ít. Công việc này đòi hỏi kỹ năng thực hành, hiểu biết công nghệ chăm sóc bề mặt, sơn - phủ bảo vệ, xử lý nội - ngoại thất… nhưng nhiều lao động chưa được đào tạo bài bản.

Sinh viên ngành cơ khí ô tô trải nghiệm thực tế tại showroom Porsche Việt Nam

3 nhà cần liên kết chặt chẽ

Ông Đỗ Quang Hạnh cho rằng để giải quyết tình trạng này, cần xây dựng hệ thống đào tạo nghề sát với thực tiễn, kết hợp giữa DN và cơ sở giáo dục; đồng thời nâng cao nhận thức xã hội về giá trị và cơ hội nghề nghiệp trong ngành ô tô. "Nếu không có giải pháp sớm, việc thiếu hụt nhân lực sẽ cản trở quá trình phát triển của ngành trong bối cảnh thị trường ô tô Việt Nam đang tăng trưởng mạnh" - ông nhìn nhận.

Theo ông Đỗ Thế Đăng, khoảng cách lớn giữa đào tạo và thực tiễn sản xuất là nguyên nhân chính dẫn tới việc thiếu hụt nhân lực ngành ô tô. "Nhiều trường nghề, cao đẳng, đại học vẫn nặng về lý thuyết; thiết bị lạc hậu so với công nghệ CNC, robot, tự động hóa mà DN đang dùng. Nhiều giảng viên thiếu trải nghiệm thực tế, chưa cập nhật công nghệ mới. Trong khi đó, học sinh, sinh viên còn chuộng bằng đại học hơn kỹ năng thực hành" - ông đánh giá.

PGS-TS Vũ Thanh Tùng, Phó trưởng Khoa Cơ khí chế tạo máy - Trường ĐH Bách khoa Hà Nội, cho rằng cần thay đổi nhận thức từ gốc. "Các trường nên tăng cường hướng nghiệp thực tế, mời kỹ sư trẻ thành công chia sẻ kinh nghiệm, công bố mức thu nhập hấp dẫn để thu hút sinh viên vào ngành cơ khí" - ông đề xuất.

Việc thiếu hụt nhân lực chất lượng cao đang là điểm nghẽn lớn nhất của ngành công nghiệp phụ trợ ô tô. Nếu giải quyết được vấn đề này, DN sẽ nâng cao sức cạnh tranh, giảm phụ thuộc nguồn bên ngoài và tiến gần hơn tới mục tiêu làm chủ chuỗi cung ứng, hội nhập sâu thị trường toàn cầu.

PGS-TS Vũ Thanh Tùng nhấn mạnh cần liên kết chặt chẽ giữa 3 nhà: nhà trường - DN - nhà nước: Trường học cập nhật chương trình, tăng thực hành, đầu tư thiết bị mới; DN tham gia xây dựng nội dung đào tạo, mở cơ sở thực tập; còn nhà nước tạo khung chính sách và hỗ trợ nguồn lực. Thay vì đào tạo dàn trải, cần tập trung vào các vị trí như kỹ sư CNC, thiết kế khuôn mẫu, chuyên gia tự động hóa. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh hướng nghiệp cho học sinh từ bậc phổ thông, tổ chức tham quan nhà máy hiện đại để thay đổi định kiến "nghề cơ khí vất vả, lương thấp".

Ông Phan Đăng Tuất, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Hỗ trợ Việt Nam (VASI), thông tin hầu hết DN thành viên hiệp hội đều thiếu nghiêm trọng nhân lực tay nghề cao, nhất là kỹ sư CNC, thiết kế khuôn mẫu, chuyên gia tự động hóa. "Ngành cơ khí Việt Nam cần những nhân sự làm chủ công nghệ, sáng tạo chứ không chỉ gia công đơn thuần. Mong mỏi lớn nhất của DN là chương trình đào tạo phải sát với nhu cầu thực tiễn sản xuất" - ông khẳng định.

_Sưu tầm_